«Η μοναδική στέρεα βάση μας είναι η καθημερινή ύπαρξη: αυτό που είναι και, αδιαχώριστα, αυτό που θέλουμε να είναι. Αυτό είναι το μοναδικό κριτήριο που μπορεί να μας χρησιμεύσει ως οδηγός και να εμποδίσει έννοιες όπως η ελευθερία να γίνουν αφηρημένα νοήματα, αποκομμένα από τη ζώσα πραγματικότητα».
Ραούλ Βανεγκέμ, «γράμμα στα παιδιά μου και τα παιδιά του κόσμου που έρχεται», εκδόσεις των ξένων
Οι δολοφονίες της Ελένης Τοπαλούδη, της Σούζαν Ίτον, του Ζακ Κωστόπουλου αλλά και γυναικοκτονίες που πέρασαν στην αφάνεια έδωσαν την αφορμή. Η θεατρική ομάδα «Ανάμεσα στο Φως και τη Σκιά» επιχείρησε μέσα από μία περφόρμανς, βασισμένη στο κείμενο του Ραούλ Βανεγκέμ “γράμμα στα παιδιά μου και τα παιδιά του κόσμου που έρχεται” (εκδόσεις των ξένων), να μιλήσει για ζητήματα που ακόμη παραμένουν ταμπού στην ελληνική κοινωνία, την ενδοοικογενειακή βία και τις γυναικοκτονίες. Η ομάδα ταξίδεψε από τα Χανιά στη Θεσσαλονίκη για να την παρουσιάσει το Σάββατο το πρωί στην πλατεία Ναυαρίνου και το βράδυ της ίδιας μέρας στον «Κοινωνικό Χώρο για την Ελευθερία- Μικρόπολις» ανοίγοντας με τον τρόπο αυτό μια συζήτηση που αφορά το δικαίωμα όλων να ζουν ελεύθερα.
«Μετά από τα τελευταία περιστατικά βίας και δολοφονιών, είπαμε ότι κάτι πρέπει να κάνουμε. Σκεφτήκαμε να είναι μια περφόρμανς για να την παρουσιάζουμε στο δρόμο. Αυτό που θέλαμε να πούμε είναι ότι η σιωπή πρέπει να σπάσει» λέει η Ρούσσα Μαρκάκη, σκηνοθέτρια της περφόρμανς και μέλος της ομάδας. «Οι γυναίκες που υφίστανται τη βία, οι άνθρωποι που γνωρίζουν ότι μπορεί να συμβαίνει κοντά τους, άλλα και οι υπόλοιποι που μπορεί να μην είχαν τέτοια περιστατικά στο περιβάλλον τους πρέπει να αντιδράσουν. Μας προβλημάτισε πάρα πολύ, επίσης, η στάση “θεατής” στη δολοφονία του Ζακ. Αυτός που ασκεί τη βία ξέρει τι κάνει, αυτός που την παρατηρεί είναι κάτι τραγικό» συνεχίζει η Ρούσσα.
«Τα κρούσματα αυτά δεν αφορούν μόνο τη βία ενάντια στις γυναίκες, αλλά και αυτή που ασκεί το κράτος ή η Εκκλησία και φυσικά τη βία ενάντια στους ομοφυλόφιλους» προσθέτει η Κέλλυ Βλαμάκη, μέλος της ομάδας με τον Άκη Κασιωτάκη, επίσης μέλος, να προσθέτει ότι το φαινόμενο της βίας γίνεται ακόμη πιο ανησυχητικό λόγω της ανόδου της ακροδεξιάς και του λόγου της που δίνει ώθηση σε τέτοιες πρακτικές.
Σύμφωνα με την Ρ. Μαρκάκη, το μεγάλο πρόβλημα εξακολουθεί να είναι η σιωπή. «Όταν κάναμε την έρευνα σε ξενώνες κακοποιημένων γυναικών αλλά και με στοιχεία που λάβαμε από το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας συνειδητοποιήσαμε ότι ο κόσμος σε ωθεί να συγκαλύψεις τη βία που υφίστασαι. Σου λένε ότι “τα πράγματα μπορεί να γίνουν χειρότερα”, ότι “πρέπει να προσέξεις τον εαυτό σου, τα παιδιά σου”, σε ρωτούν “ποιος θα σε πιστέψει, τι θα κάνεις μετά, ποιος θα σταθεί δίπλα σου, ποιος θα σε θέλει μετά”, γιατί κάπου πρέπει να ανήκεις, ειδικά στις μικρές κοινωνίες. Γιατί όσο και αν λέμε ότι δε ζούμε στον Μεσαίωνα εγώ πιστεύω ότι συχνά εκεί επιστρέφουμε».
Στην ερώτηση αν στα Χανιά το πρόβλημα είναι πιο έντονο η Ρ. Μαρκάκη απαντάει: «στην κοινωνία αυτή που έχει έντονα μικροαστικά χαρακτηριστικά αλλά και σε όλη την Κρήτη έχει παγιωθεί αυτό που εγώ ονομάζω “Κρητικοσύνη” και αποτυπώνεται σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας όπως π.χ. ότι το μαύρο που εξέφραζε το πένθος πλέον έχει γίνει μαγκιά, αντριλίκι κ.ά. Δείχνει ότι η πατριαρχία σε ένα βαθμό αποτελεί μια εμπεδωμένη αντίληψη».
«Θέλαμε να προκαλέσουμε μια μικρή ευαισθητοποίηση, πιστεύουμε ότι αν κάποιος τη δει ίσως να κάνει το επόμενο βήμα μέσα του, να μιλήσει, θέλαμε να δώσουμε μια σπίθα στο θέμα αυτό να το σκεφτούν άνθρωποι που δειλιάζουν ή νιώθουν ανασφάλεια είτε αφορά αυτές που έχουν βιώσει τη βία είτε γνωρίζουν ότι κάποια άλλη κακοποιείται» λέει από την πλευρά της η Παναγιώτα Παρασκευοπούλου, επίσης μέλος της ομάδας, υποστηρίζοντας ότι «ένας λόγος που οι γυναίκες δε μιλούν εύκολα για περιστατικά βίας και κακοποίησης είναι επειδή δε πιστεύουν ότι θα βοηθηθούν ουσιαστικά. Υπάρχουν δομές αλλά χρειάζεται να γίνουν βήματα για την ενίσχυσή τους, αρκετά στο σκέλος της ατιμωρησίας και φυσικά στον τρόπο που ο κόσμος αντιμετωπίζει συνολικά το ζήτημα».
«Η βία πολλές φορές καλύπτεται πίσω από ένα προσωπείο σεβασμού, όλα αυτά γίνονται πίσω από κλειστά παντζούρια» εξηγεί ο Άκης σχετικά με μια φράση που ακούγεται στην περφόρμανς “Μην εμπιστεύεσαι τον σεβασμό” με την Ρούσσα να συμπληρώνει «πρόκειται για καθωσπρεπισμό, σε αυτό αναφέρεται και ο Ρ. Βανεγκέμ στο κείμενό του, μια προσποίηση προκειμένου κάποιος να γίνει αποδεκτός, μια συνθήκη χωρίς ουσία και αλήθεια».
Ενδιαφέρον, επίσης, έχει ότι στην περφόρμανς υπάρχει μια εναλλαγή μεταξύ των κινήσεων βίας και τρυφερότητας. «Είναι πολύ συχνή αυτή η εναλλαγή και πολλές φορές αυτό είναι που κάνει τη γυναίκα να υπομένει πιστεύοντας ότι υπάρχουν και καλές στιγμές. Αυτός που είναι βίαιος δεν είναι όλες τις στιγμές βίαιος, μπορεί να βγάλει απότομα συμπεριφορές καλές, να κάνει δώρα, να είναι ερωτικός, αλλά είναι στιγμές που δεν αναιρούν τη βία» εξηγεί η Παναγιώτα.
Οι αντιδράσεις του κόσμου στην περφόρμανς ποικίλουν. Όπως μας μετέφεραν τα μέλη της ομάδας, άλλοι αντιδρούσαν θετικά και άλλοι ενοχλήθηκαν. Οι γυναίκες ήταν αυτές που επιδοκιμάζαν περισσότερο την ομάδα προτρέποντας την να συνεχίσει να μιλάει για το θέμα αυτό.
Για την ομάδα «Ανάμεσα στο φως και τη σκιά» η ελευθερία βρίσκει το πραγματικό της νόημα στην προσπάθεια να συν-χωράμε, να εκφραζόμαστε χωρίς φόβο ότι κάποιος θα μας επιτεθεί γιατί είμαστε διαφορετικές ή πιο ευάλωτοι, ελευθερία είναι να ζούμε χωρίς περιορισμούς και καταπίεση και χωρίς να την ασκούμε σε άλλους.
Οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ελεύθεροι επιλέγοντας υποστηρικτικά περιβάλλοντα για να αντιμετωπίζουν συλλογικά παραβιαστικές συμπεριφορές και κυρίως όταν πραγματικά πιστέψουν ότι όλοι και όλες μπορούμε να έχουμε τα ίδια δικαιώματα και ευκαιρίες.
Σταυρούλα Πουλημένη