Η Κίρκη είναι ένα χωριό βόρεια του Έβρου, χτισμένο σε υψόμετρο 205-230 μ., στην κοιλάδα του μικρού ποταμού «Ειρήνη», ο οποίος εκρέει στο Θρακικό Πέλαγος, ανατολικά της Αλεξανδρούπολης. Η Κίρκη, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε ένα πανέμορφο τοπίο περιστοιχισμένο από δάση, είναι στοιχειωμένη από μία μεταλλευτική ιστορία που άφησε τα σημάδια της στη ζωή των κατοίκων και στο περιβάλλον. Μια ιστορία που είναι ενδεικτική του πως οι μεταλλευτικές εταιρείες αντιμετωπίζουν τον φυσικό πλούτο και την υγεία των κατοίκων.
Τρία χιλιόμετρα μακριά από το χωριό Κίρκη υπάρχει σήμερα το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο επεξεργασίας μολύβδου-ψευδαργύρου του μεταλλείου «Αγ. Φίλιππος». Ο «Αγ. Φίλιππος» έγινε αρχικά αντικείμενο εκμετάλλευσης από μια βρετανική εταιρεία, το διάστημα μεταξύ 1932 και 1939, η οποία δημιούργησε ένα δίκτυο στοών μήκους περίπου 1600 μ. Το μετάλλευμα στελνόταν ακατέργαστο στην Ευρώπη από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Κίρκης.
Κατά την διάρκεια της κατοχής οι Γερμανοί ανέλαβαν το μεταλλείο δημιουργώντας πολλές εγκαταστάσεις, καθώς το μετάλλευμα που υπήρχε στην περιοχή κρίθηκε αναγκαίο για τον γερμανικό στρατό. Εκτός από τις βασικές εγκαταστάσεις (εργοστάσιο εμπλουτισμού, σύστημα εναέριας μεταφοράς, διεύρυνση των στοών), οι Γερμανοί κατασκεύασαν διάφορα κτίρια για συνεργία, αποθήκες ακόμη και πολυτελή βίλα για τον Γερμανό διοικητή.
Οι Γερμανοί που είχαν προσλάβει κατοίκους του χωριού θα πραγματοποιούσαν την εξόρυξη μέσω στοών και θα μετέφεραν με γερανό το μετάλλευμα στο εργοστάσιο επεξεργασίας. Το έργο της κατασκευής του μεταλλείου είχε ολοκληρωθεί, η ήττα, όμως, στον πόλεμο οδήγησε τους Γερμανούς στην εγκατάλειψη του μεταλλείου και των διαφόρων μηχανημάτων επεξεργασίας μεταλλεύματος. Το μεταλλείο περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο με διάφορες ανεξέλεγκτες παρεμβάσεις να ακολουθούν την έτσι και αλλιώς έντονη αλλά και συγκεχυμένη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή περίοδο.
Το 1974 μια μεταλλευτική εταιρεία που ανήκε σε έναν ιδιώτη ονόματι Κυπριάδη (σύμφωνα με πληροφορίες πίσω από την εταιρεία «Κίρκη Μεταλλευτική ΕΠΕ» κρύβονταν και πολιτικά πρόσωπα), εγκαταστάθηκε στην περιοχή και χωρίς καμία περιβαλλοντική άδεια από το κράτος ξεκίνησε με μπουλντόζες και άλλες μη συμβατές με το περιβάλλον μεθόδους τις επιφανειακές εξορύξεις καταστρέφοντας τον μηχανισμό εξόρυξης που είχε στηθεί. Το μεταλλείο λειτούργησε από το 1974 μέχρι το 1980 και από το 1990 μέχρι το 1997 και απασχολούσε κατοίκους της Κίρκης και της Συκκοράχης. Όπως αναφέρεται στην μελέτη του Δρ. Κυριάκου Αρίκα του Πανεπιστημίου Αμβούργου και των συνεργατών του (2007), η μη εφαρμογή όλων των απαραίτητων μέτρων ασφαλείας έγιναν αιτία, ύστερα από μια ισχυρή βροχόπτωση του καλοκαίρι το 1977, να πάθει καθίζηση και τελικά να καταρρεύσει το κεντρικό σύστημα στοών. Το ατύχημα έγινε ευτυχώς τη νύχτα και δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα. Η εταιρεία μετά το ατύχημα αυτό αποφάσισε να ξεκινήσει τις επιφανειακές εξορύξεις προς βαθύτερα σημεία του μεταλλοφόρου ρήγματος. Επειδή οι εργασίες δεν είχαν τα αναμενόμενα για την εταιρεία οικονομικά αποτελέσματα η εταιρεία έκλεισε το μεταλλείο το 1980. Το 1989 η εταιρεία ξαναποκτά τα μεταλλευτικά δικαιώματα της περιοχής και συνεχίζει την επιφανειακή εξόρυξη στο βουνό δημιουργώντας ένα τεράστιο ορυχείο στο οποίο λίμναζαν επιφανειακά νερά προκαλώντας μεγάλο κίνδυνο για την ζωή των εργαζομένων.
Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Βιομηχανίας παραχώρησε στην Μεταλλευτική εταιρεία 125 χιλ. στρέμματα δημόσιας δασικής έκτασης έναντι 3 εκ. δραχμές για τις ανάγκες του μεταλλείου.
Όπως τονίζει στο alterthess ο Γ. Δεμερίδης δασολόγος και μέλος της «Διανομαρχιακής Επιτροπής Ροδόπης –Έβρου κατά της εξόρυξης και μεταλλουργίας χρυσού» , επρόκειτο για μια άκρως παράνομη κίνηση καθώς το Υπουργείο Βιομηχανίας δεν έχει την αρμοδιότητα να παραχωρεί δάση. Σύμφωνα με τον ίδιο, στη συνέχεια η δασική υπηρεσία έστειλε έγγραφο στο Υπουργείο Γεωργίας τονίζοντας ότι η απόφαση Μαντέλη είναι πέρα από κάθε όριο νομιμότητας και δεν μπορεί να παραχωρηθεί άδεια εξόρυξης. Ο κ. Δεμερίδης προσθέτει ότι επρόκειτο για ένα οικονομικό και πολιτικό σκάνδαλο το οποίο οι τότε πολιτικές εξουσίες έκρυβαν με πολύ προσεχτικό τρόπο. Να σημειωθεί ότι η εταιρεία πέρα από την επιφανειακή εξόρυξη χρησιμοποιούσε κυάνιο χωρίς κρατική έγκριση, χημικό άκρως επιβλαβές για το περιβάλλον και την υγεία. Στη συνέχεια η εταιρεία σταμάτησε να πληρώνει τους εργαζόμενους και η λειτουργία του μεταλλείου σταμάτησε. Το μεταλλείο τελικά εγκαταλείφθηκε το 1997 χωρίς η εταιρεία να προχωρήσει σε καμία ενέργεια αποκατάστασης του περιβάλλοντος αφήνοντας παράλληλα τεράστιες εκτάσεις με λίμνες τελμάτων που είχε στο παρελθόν δημιουργήσει καθώς και την βασική υποδομή του μεταλλείου, έρμαιο του χρόνου.
Στην μελέτη του Κ.Αρίκα αναφέρεται ακόμη ότι στο μεταλλείο «Άγιος Φίλιππος» εξορύχτηκαν συνολικά περίπου 200.000–220.000 τόνοι μεταλλεύματος που υπέστη επεξεργασία στο εργοστάσιο εμπλουτισμού. Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό μεταλλευτικό έργο, το οποίο όμως δημιούργησε σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων δεν άργησαν να φανούν, καθώς όπως έγινε γνωστό αργότερα, οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους της εταιρείας δεν έζησαν περισσότερο από 60 χρόνια. Σήμερα αυτό που συναντά κανείς είναι ένα ερειπωμένο κτίριο με σπασμένα τζάμια το οποίο ο χρόνος το έχει σχεδόν αποτελειώσει.
Κίνδυνος για τη δημόσια υγεία
Σύμφωνα με τον δήμαρχο Αλεξανδρούπολης Β. Λαμπάκη ο οποίος μίλησε στο alterthess, το 2009 η τότε Νομαρχία Ροδόπης -Έβρου “ανακάλυψε” παρατημένα 9 βαρέλια κυανίου. Το άκρως επικίνδυνα αυτά ευρήματα μεταφέρθηκαν με μία γερμανική εταιρεία στην Γερμανία προκειμένου να ταφούν σε ειδικό χώρο. Το 2010 έρευνα του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του τμήματος Ιατρικής του Δ.Π.Θ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο χώρος του μεταλλείου Κίρκης πρέπει να σφραγιστεί και η πολιτεία οφείλει να προβεί άμεσα σε ενέργειες για την εξυγίανση και περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής, καθώς το συμπέρασμα που προέκυψε ήταν η μεγάλη επικινδυνότητα του εγκαταλελειμμένου μεταλλείου για τη δημόσια υγεία.
Ο δήμαρχος Αλεξανδρούπολης τονίζει ακόμη ότι το παράδειγμα της Κίρκης δείχνει την αδυναμία των δομών της πολιτείας να λειτουργήσουν προκειμένου να διατηρήσουν την αειφορία της περιοχής και την μη προσβολή του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον κ. Λαμπάκη το μεταλλείο της Κίρκης εξακολουθεί να αποτελεί πηγή μόλυνσης λόγω των κυανιούχων διαλυμάτων που βρίσκονται στο χώμα και τα οποία μέσω των βροχών μεταφέρονται στο ποταμό “Ειρήνη” και από εκεί στην θάλασσα της Αλεξανδρούπολης. Το σημαντικότερο δίδαγμα της ιστορίας αυτής κατά τον ίδιο, είναι η πρόβλεψη που μπορεί να γίνει σχετικά με την καταστροφή του περιβάλλοντος από τις προθέσεις της Eldorado να ξεκινήσει εξορύξεις χρυσού στο Πέραμα. Τα κυανιούχα τέλματα 12 εκ. τόνων κυβικών τα οποία θα εναποθέσει η εταιρεία σε δεξαμενές σε απόσταση 14χλμ από την Αλεξανδρούπολη πρόκειται να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα και να καταστρέψουν κάθε είδους αγροτική και τουριστική δραστηριότητα.
Όπως βεβαιώνει, τέλος, η μελέτη του Κ.Αρίκα σχετικά με το μεταλλείο της Κίρκης το ερειπωμένο εργοστάσιο, τα κορεσμένα με μεταλλευτικά υπολείμματα κτίρια, η σκόνη από τα τοξικά υλικά που διασκορπίζεται μέσω των ανέμων στο περιβάλλον, καθώς και οι παρατημένες λεκάνες των τελμάτων αποτελούν διαρκή πηγή κινδύνων για την υγεία των ανθρώπων και το περιβάλλον.
Σταυρούλα Πουλημένη