Το 2013 έφυγε με τα στρατόπεδα και τους ελεύθερους χώρους της Θεσσαλονίκης, της πόλης με το μικρότερο ποσοστό πρασίνου ανά κάτοικο στην Ευρώπη (μόλις 2,4 τ.μ. σε κάθε κάτοικο) έρμαια των ορέξεων κερδοσκόπων και ΤΑΙΠΕΔ και της αδιαφορίας των δήμων. Μπορεί οι φιέστες για το άνοιγμα της ανακαινισμένης Νέας Παραλίας και τα επικοινωνιακού τύπου κλεισίματα της Λεωφόρου Νίκης να δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι οι κάτοικοι της πόλης ανακτούν χώρους πρασίνου και ελεύθερους χώρους, όμως οι εξελίξεις στα θέματα αυτά κάθε άλλο παρά αισιόδοξες μπορούν να χαρακτηρισθούν.
Το ΤΑΙΠΕΔ επελαύνει σε στρατόπεδα, παραλιακό μέτωπο, σχολεία και χώρους αθλητισμού. Έχουν ήδη περάσει πάνω οκτώ μήνες από τις 24 Απριλίου 2013 όταν η τότε τρικομματική κυβέρνηση μεταβίβασε στο Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ), μεταξύ άλλων, το πρώην στρατόπεδο Μεγ. Αλεξάνδρου και το ενεργό στρατόπεδο Παπακυριαζή. Μαζί με αυτά, μεταβίβασε στο ΤΑΙΠΕΔ, εκτός από τα στρατιωτικά κτίσματα, τα 1ο, 2ο, 5ο Γυμνάσιο και 2ο Λύκειο Αμπελοκήπων, το βοηθητικό γήπεδο ποδοσφαίρου «Απόστολος Αστρινίδης», το κλειστό Γυμναστήριο ΕΑΚ «Μεγ. Αλέξανδρος», το μεγάλο δημοτικό στάδιο ποδοσφαίρου «Κωνσταντίνος Καραμανλής» και το δημοτικό γήπεδο ποδοσφαίρου «Κωνσταντίνος Μιγκοτζίδης» που βρίσκονται στο ίδιο ακίνητο. Έτσι οι μοναδικοί χώροι των Αμπελόκηπων και της Μενεμένης, που μπορούν να γίνουν μεγάλα πάρκα υψηλού πράσινου για όλη τη Δυτική Θεσσαλονίκη κινδυνεύουν να μετατραπούν σε εμπορικά κέντρα και πολυκατοικίες. Ήδη κυκλοφορεί και το όνομα του μεγαλοεπιχειρηματία που τα έχει βάλει στο μάτι. Το στρατόπεδο Π. Μελά με τις ευλογίες του τοπικού δήμου επιχειρείται να μετατραπεί σε επιχείρηση στέγασης για την στρατό, αναψυχής για τον δήμο και θρησκευτικών εκδηλώσεων για την εκκλησία.
Το στρατόπεδο Καρατάσιου με την ενεργή παρουσία των πολιτών της περιοχής κρατά ακόμα άμυνες και ελπίζουμε ότι θα συνεχίσει να αποτελεί παράδειγμα συλλογικής δράσης για την υπεράσπιση του πρασίνου και των δημόσιων κοινόχρηστων χώρων.
Στην ανατολική πλευρά της πόλης και στο θεωρητικά πιο ασφαλές Στρατόπεδο Κόδρα οι εξελίξεις μπορεί να αποδειχθούν ιδιαίτερα δυσάρεστες. Οι επιδικασθείσες αποζημιώσεις σε ιδιώτες, ύψους 58 εκ. ευρώ, για εκτάσεις που περιλαμβάνονται στο στρατόπεδο, δημιουργούν συνθήκες οικονομικής ασφυξίας στον Δήμο Καλαμαριάς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια εκτάσεων του στρατοπέδου ή άλλων δημοτικών ή δημόσιων εκτάσεων στην περιοχή υπέρ των ιδιωτών.
Μπορεί ο Δήμος Θεσσαλονίκης να έστησε πανηγύρι για τη Νέα Παραλία, όμως αυτή ανήκει στο ΤΑΙΠΕΔ, στο οποίο επίσης περνούν σταδιακά και άλλες παράκτιες εκτάσεις και ακίνητα, όπως η πλαζ Αρετσούς και η έκταση που βρίσκονταν εγκαταστάσεις της ΕΡΤ στην Αγία Τριάδα. Το λιμάνι βαίνει προς ιδιωτικοποίηση, ενώ ο ΟΛΘ μίσθωσε σε ιδιωτική εταιρεία κινηματογραφικών αιθουσών τις αίθουσες προβολών του Προβλήτα 1, του πιο ιστορικού κομματιού του λιμανιού και προχωρά και σε άλλες παραχωρήσεις σε ιδιώτες χώρων με κομβική σημασία για τη Θεσσαλονίκη. Αν προχωρήσει και η κατασκευή του τουριστικού λιμένα (μαρίνα) στον ίδιο προβλήτα όλο το παλιό λιμάνι θα ελέγχεται από ιδιωτικές κερδοσκοπικές εταιρείες.
Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, η ΔΕΘ όχι μόνο δεν θα φύγει αλλά η διοίκησή της επεξεργάζεται σχέδιο αναμόρφωσης των υποδομών της. Τα πεζοδρόμια και οι πλατείες καταλαμβάνονται όλο και περισσότερο από καταστήματα εστίασης. Τελευταία μάλιστα δημιουργούν περίκλειστους χώρους με πετάσματα, θεωρητικά για να προστατεύουν τους πελάτες τους και να οριοθετούν τον χώρο τους, στην πραγματικότητα όμως ιδιοποιούνται δημόσιο χώρο αφού με τη διευθέτηση των τραπεζοκαθισμάτων στο εσωτερικό τους εμποδίζουν την διέλευση πεζών και αποκλείοντας την κίνηση αναπήρων και παιδικών καροτσιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες τοποθετούν και κάθετα τα πετάσματα. Η παράνομη στάθμευση έχει γίνει κανόνας, παίρνοντας όλο και πιο συχνά διαστάσεις βάναυσης καταπάτησης των στοιχειωδών δικαιωμάτων των άλλων χρηστών των πεζοδρομίων και των δρόμων, μια αντικοινωνική συμπεριφορά, σύμφυτη δυστυχώς με τη κυρίαρχη τουρκομπαρόκ νυχτερινή διασκέδαση στη Θεσσαλονίκη.
Ποια είναι η στάση των δήμων και της Περιφέρειας;
Οι δήμοι είναι περίπου ανύπαρκτοι ή μετέχουν σε επιμέρους διευθετήσεις αντί να διεκδικούν τους χώρους αυτούς και να επεξεργάζονται μαζί με την κοινωνία της καλύτερη χρήση τους. O Δήμος Θεσσαλονίκης, αντί να διεκδικήσει τις αποθήκες του λιμανιού, ασχολήθηκε με επιμέρους διευθετήσεις μόνο για τη λειτουργία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Οι αίθουσες και οι χώροι αυτοί πρωτολειτούργησαν το 1999 και 14 χρόνια κανείς δεν ασχολήθηκε για να εξασφαλισθεί η αποκλειστική τους χρήση σε πολιτιστικές χρήσεις με έμφαση φυσικά στον κινηματογράφο. Έτσι είναι ορατός ο κίνδυνος ο χώρος να μετατραπεί σε εμποροπανήγυρη που μερικοί θα τη βλέπουν αλλιώς, αλλά οι περισσότεροι δεν θα τη βλέπουν καθόλου γιατί δεν θα μπορούν να πληρώσουν. Για τις επιδόσεις του δε στην προστασία των δικαιωμάτων των πεζών δεν χρειάζονται σχόλια.
Οι δήμοι Αμπελοκήπων-Μενεμένης και Ευόσμου-Κορδελιού παρά το ότι δηλώνουν αντίθετοι με την εκχώρηση των στρατοπέδων Μεγ. Αλεξάνδρου και Παπακυριαζή στο ΤΑΙΠΕΔ δεν κάνουν απολύτως τίποτα. Δεν ενημερώνουν ούτε κινητοποιούν τους πολίτες, δεν παίρνουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του πρασίνου ενώ ο Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης υποστηρίζει ότι επειδή έχει το δίκιο με το μέρος του θα κερδίσει νομικά το θέμα, αλλά πρέπει να περιμένει να κινηθεί πρώτα το ΤΑΙΠΕΔ. Όμως όταν το ΤΑΙΠΕΔ κινείται είναι ήδη πολύ αργά. Εξάλλου εκτός από το ΤΑΙΠΕΔ εμφανίζονται σιγά-σιγά και άλλοι διεκδικητές.
Όσο για την Περιφέρεια είναι απολύτως ανύπαρκτη, εκτός από τις ανούσιες κόντρες με τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης για τον ποδηλατόδρομο της Λεωφόρου Νίκης και την πεζοδρόμηση της Αγίας Σοφίας. Οι εμφανείς κίνδυνοι για τους κατοίκους όλου του πολεοδομικού συγκροτήματος, να χαθούν οι τελευταίοι μεγάλοι ελεύθεροι χώροι που μπορούν να μετατραπούν σε χώρους υψηλού πρασίνου και να μην μπορούν να χαρούν το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης χωρίς να πληρώσουν, δεν απασχολεί κανέναν.
Οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές και οι διεργασίες που προηγούνται αποτελούν τον ιδανικό ίσως χρόνο για να κληθούν οι υποψήφιοι να εκθέσουν τις απόψεις τους και να δεσμευθούν σε μια ριζικά διαφορετική προσέγγιση για τα πρώην στρατόπεδα και τους ελεύθερους χώρους γενικότερα.
Οι πολίτες πρέπει να διεκδικήσουμε την άρση της μεταβίβασης των στρατοπέδων και όλων των άλλων ελεύθερων χώρων στο ΤΑΙΠΕΔ και την κατάργηση του νομοθετικού πλαισίου που επιτρέπει την οικιστική «ανάπλαση» των πρώην στρατοπέδων. Πρέπει επίσης να απαιτήσουμε τον χαρακτηρισμό των πρώην στρατοπέδων και της ΔΕΘ με προεδρικά διατάγματα ή άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις ως κοινόχρηστων χώρων πρασίνου και των αξιόλογων κτηρίων που υπάρχουν σε αυτά σε ιστορικά μνημεία τα οποία αφού συντηρηθούν να αποδοθούν για ήπιες κοινωφελείς χρήσεις. Η ιδιοκτησία των πρώην στρατοπέδων (Π. Μελά, Καρατάσου, Ζιάκα, Γκόνου, Μ. Αλεξάνδρου, Παπακυριαζή, Γ’ Σώμα Στρατού, Νταλίπη, Κόδρα, Φαρμάκη, Κακιούση, Αντωνίου Ζώη, Παπαπασχάλη κ.λπ.) να αποδοθεί στους δήμους χωρίς φυσικά, την ένταξή τους σε οποιαδήποτε σχέδιο «αξιοποίησής» τους. Όλη η παράκτια ζώνη να αποτελέσει δημόσια περιουσία και να αποδοθεί σε δημόσιες χρήσεις.
Η υπερτοπική σημασία ως ελεύθερων χώρων πρασίνου των πρώην στρατοπέδων επιβάλλει τη διαχείρισή τους σε μητροπολιτικό επίπεδο μέσω π.χ. του Οργανισμού Ρυθμιστικού που η κυβέρνηση καταργεί. Επιβάλλει επίσης την εξασφάλιση σταθερής χρηματοδότησης την κεντρική κυβέρνηση και τη θεσμοθέτηση τράπεζας γης προκειμένου να απαλλαγούν οι δήμοι από το βραχνά της άρσης των απαλλοτριώσεων και των δυσβάσταχτων αποζημιώσεων που τις συνοδεύουν.
Πέτρος Κακούρος
Μέλος της Πρωτοβουλίας για τα πρώην στρατόπεδα