Η Κινηματογραφική Λέσχη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 και το ΚΕMΕΣ ξεκινούν το νέο αφιέρωμά τους Μεταμοντέρνο αμερικανικό νουάρ και προβάλλουν τη Δευτέρα 26 Ιουνίου στο θερινό σινεμά ΑΠΟΛΛΩΝ (Σαρανταπόρου 4 – Βασιλέως Γεωργίου, τηλ. 2310828642) το νεονουάρ του Μάικλ Γουίνερ Ο Σκορπιός (ΗΠΑ, 1973, έγχρωμη, 110’). Παίζουν: Μπαρτ Λάνκαστερ, Αλέν Ντελόν, Πολ Σκόφιλντ, Τζον Κολίκος. Δεν θα υπάρξει μουσικός πρόλογος και η προβολή θα ξεκινήσει στις 21:30 ακριβώς.
Θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου, ενώ στους θεατές θα διανεμηθεί έντυπη ανάλυση του Κώστα Τσιναρίδη.Στο τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό.
Το προς συζήτηση θέμα στο μάθημα για τον κινηματογράφο θα είναι: Οι διαφορές μεταξύ ταινίας-σχολίου για τον Ψυχρό Πόλεμο και ψυχροπολεμικής πορνογραφίας.
Ένας μεσήλικας Αμερικάνος πράκτορας αποφασίζει να αποσυρθεί. Επειδή όμως ξέρει πολλά, οι ανώτεροί του αποφασίζουν να του κλείσουν το στόμα, και αναθέτουν τη δουλειά στον νεαρό του συνεργάτη.
Η ανάλυση που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:
«Ο Βρετανός Μάικλ Γουίνερ (Ο εκτελεστής της νύχτας) φημίζεται για τη σκιαγράφηση “οριακών” χαρακτήρων μέσα σε πλαίσια περιθωριακά, όσο και αρρωστημένα. Ταυτόχρονα, γεμίζει την αφήγηση με άφθονη δράση, αφενός ως αναπόφευκτο παράγωγο των χαρακτήρων του, αφετέρου ως στοιχείο αντισταθμιστικό της απαισιόδοξης οπτικής του. Το ψυχροπολεμικό θρίλερ Ο Σκορπιός δεν αποτελεί εξαίρεση. Ποτέ όμως η ματιά του Γουίνερ δεν ήταν τόσο “μαύρη”, ούτε η αίσθηση του προκαθορισμένου τέλους τόσο βαριά, όσο εδώ.
Ένας μεσήλικας Αμερικάνος πράκτορας (Μπαρτ Λάνκαστερ), αηδιασμένος από τις πρακτικές της υπηρεσίας του, αποφασίζει να αποσυρθεί. Επειδή όμως ξέρει πολλά, οι ανώτεροί του αποφασίζουν να του κλείσουν το στόμα, και αναθέτουν τη δουλειά στον νεαρό του συνεργάτη (Αλέν Ντελόν). Ο Λάνκαστερ αποφασίζει τότε να ζητήσει βοήθεια από τους Σοβιετικούς, χωρίς να είναι σίγουρος αν του τη δώσουν.
Ο Γουίνερ εστιάζει κυρίως στο χάσμα γενεών μεταξύ παλιών και νέων πρακτόρων. Η ηθική του παλιού διαμορφώθηκε την περίοδο του μεγάλου πολέμου, ως συμπολεμιστή των Σοβιετικών ενάντια στο φασισμό. Αντίθετα, ο νέος είναι απλώς ένας καριερίστας που δεν προβληματίζεται για καμία παράμετρο της δουλειάς του, εκτός της επιτυχίας. Ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζει στη δική του υπηρεσία ο Σοβιετικός πράκτορας (Πολ Σκόφιλντ), που βλέπει τα επαναστατικά ιδανικά του να τσακίζονται από τον συγχρωτισμό του με απλούς “διεκπεραιωτές”.
Από την ταινία δε λείπει η λεγόμενη “σταλινολογία”, η οποία μπορεί σήμερα να φαντάζει χοντροκομμένη, ο Γουίνερ όμως υπερβαίνει τις απλοϊκότητες. Ανεξάρτητα από την ακρίβεια των ιστορικών του κρίσεων, η κατάσταση που περιγράφει ο Σκόφιλντ είναι μια πραγματικότητα για τη Σοβιετική Ένωση του 1973. Ο χειρισμός, δηλαδή, των σημαντικών υποθέσεων από ένα στρώμα “ειδικών”, που τελικά τη διάβρωσε από μέσα και κυβερνάει και σήμερα, μετά την αλλαγή συστήματος.
Σχόλιο προφητικό και συνάμα πικρό, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι “ειδικοί” διέλυσαν τη Σοβιετική Ένωση. Αντίθετα, η Αμερική συνεχίζει να ηγεμονεύει ακριβώς χάρη στους παραπάνω. Και να διαψεύδει ελπίδες…
Εμπνευσμένη η επιλογή των πρωταγωνιστών που αναπαράγουν ενεργητικά τις κινηματογραφικές τους περσόνες.»
Πέραν αυτού, για καλύτερη κατανόηση του στόχου του αφιερώματος, θα διανεμηθεί ένα θεωρητικό κείμενο του Αλέξη Δερμεντζόγλου σχετικά με τη λογική και αισθητική του αφιερώματος, που είναι το ακόλουθο:
«Οχτώ ταινίες στο αφιέρωμα
Οχτώ διαφορετικές ματιές
Επτά σκηνοθέτες
Οχτώ διαφοροποιήσεις της «μαύρης» σειράς.
Από τα δείγματα του Σκορπιού στα «δαγκώματα» των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στην Υπόθεση Πάραλλαξ , την 200η ταινία. Κάτι έρπει μεταξύ αυτών των φίλμ. Γλιστράει επικίνδυνα ως φίδι σιωπηλά και ενεδρεύει , περικυκλώνει την ζωή και το φαντασιακό, αφήνοντας ρήγματα και ελλείψεις. Τα κενά ως απώλεια, η απώλεια ως νοσταλγία , η νοσταλγία ως τόπος της χίμαιρας. Μεταμοντέρνο για την διαυγή σαφήνεια της α-σάφειας. ΄Οσο είμαι μαζί σου α-σαφής τόσο προσδιορίζω το είναι μου ως ανεντόπιστη οντότητα, ως επικίνδυνη αόρατη ροή. Σκορπιός για τον χρόνο που χάνει την ταυτότητά του για λίγα δευτερόλεπτα , για την φιγούρα που ζωντανεύει ως υποψία. Τηλεφωνήσατε ασφάλεια αμέσου δράσεως γιατί δεν θα ξανανταμώσουμε ως ξένοι αλλά ως συνένοχοι της ταξικής ψυχραιμίας. Το κλειδί και το σημαίνον της αποτροπής. Δώσμου τα χείλη σου μας λέει ο Πρέμινγκερ , μόνον που το κραγιόν σου περιέχει δηλητήριο και αποχρωματίζεται …εύκολα. Ποτέ άλλοτε το μεταμοντέρνο δεν βρήκε την έκφρασή του πιο καίρια. Οι άγγελοι , είτε εκπεσόντες, είτε κάτοικοι της κολάσεως, είναι μικρά ζωύφια κρυμένα στα ευμαρή ντεκόρ.Η σκόνη ως συντήρηση της ταξικότητας. Μπούλιτ γιατί να αναλωθώ να γράψω για ανανέωση του είδους αφού διαθέτω την Ζακλίν Μπισέ; Ναί, η σούπερ κούκλα Ζακλίν ως καθρέφτης του άλλου ,ως το αγγελικό flip side του βίαιου Μάκ Κουήν. Δεν υπάρχει συγχώρεση ,αυτός ο ήρωας δεν θα ξαναβαπτιστεί ποτέ ,το όνομά του είναι μια απογοήτευση. Υπόθεση Πάραλλαξ να φύγω από την πολιτική καταγγελία, να αναχωρήσω για μια συνάντηση με τον Γοιυώρεν Μπήττυ ,να δεχτώ το αεράκι της αέναης κίνησής του. ΄Ανθρωπος σε δια-ταραχή, κίνδυνο, σε ταξίδι αυτοκτονίας.Κι όμως αυτή την λεπτή γραμμή την χάρισαν ιδίως ο Γκόρντον Γουίλλις(φωτογραφία),ο Μάικ Σκόλ (μουσική)το μοντάζ. Κενά , βλέμματα και οι μεγάλες ρωγμές ,τα ελλείποντα κομμάτια , ένας δρόμος που τελειώνει. Ο Σιόντμακ κατεβαίνει στην Αμερική και διασκευάζει τον Ούλριχ στη Γυναίκα φάντασμα διαχρονικό μνημείο του σινεμά. Αμερική σημαίνει αναπαράσταση (δες και Χόλλυγουντ) και αποπροσωποίηση (δες τεχνολογία και μηχανήματα), ενδιάμεσοι (γραμματείς κτλ)και απιστία. Αμερική σημαίνει λατρεία του απόντος και υποκατάσταση του ζώντος με εικονικό ομοίωμα. Αμερική σημαίνει ανασφάλεια μας λέει (μετά τον Γερμανό Σιόντμακ) ο Βρετανός Σλέσινγκερ στο Ανθρωποκυνηγητό. Εξάλλου το δηλώνει και η φράση, που συνεχώς εκσφενδονίζει ως πυροβολισμό ο σέρ Λώρενς Ολίβιε «Υπάρχει ασφάλεια;» Όχι δεν υπάρχει τίποτα , παρά μοναξιά, προδοσία, ομοιώματα του άλλου και αποκάλυψη του κρυφού κόσμου που ζεί δίπλα μας. They live Ζουν ανάμεσά μας θα έλεγε ο Κάρπεντερ. Μόνη λύση η συνεχής επιτήρηση. Κι ακόμα ένα μεγάλο τελευταίο κόλπο τόσο καυτό όσο μια Καυτή πέτρα . Και πάλι ο Γέητς ,μετά το Μπούλιτ, σε μια εξομολόγηση για την περιπέτεια και την δύναμη της ομάδας. Πέρα από το μοντέρνο, εκείνο που υπάρχει είναι η γέννηση του νέου που μετατρέπει το παραδοσιακό σε ανήσυχα φιλμικά πεδία.
Το ακριβές πρόγραμμα του αφιερώματος είναι :
26/6 O ΣΚΟΡΠΙΟΣ (SCORPIO) του Μάικλ Γουίνερ, με τους Μπαρτ Λάνκαστερ και Αλέν Ντελόν, ΗΠΑ, 1973, έγχρωμη, 114′
3/7 ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΑΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΑΜΕΣΟΥ ΔΡΑΣΕΩΣ (DIAL M FOR MURDER) του Άλφρεντ Χίτσκοκ, με τους Γκρέις Κέλι και Ρέι Μίλαντ, ΗΠΑ, 1954, έγχρωμη, 105′, Υποψηφιότητα για ΒΑFTA Kαλύτερης Ξένης Ηθοποιού
10/7 ΔΩΣ’ΜΟΥ ΤΑ ΧΕΙΛΗ ΣΟΥ (ΑΝGEL FACE) του Όττο Πρέμινγκερ, με τους Ρόμπερτ Μίτσαμ και Τζιν Σίμονς, ΗΠΑ, 1953, ασπρόμαυρη, 91′
17/7 ΜΠΟΥΛΙΤ (BULLITT) του Πίτερ Γέιτς, με τους Στιβ ΜακΚουίν και Ζακλίν Μπισέ, ΗΠΑ, 1968, έγχρωμη, 114′, Όσκαρ Καλύτερου Μοντάζ
24/7 200η ΠΡΟΒΟΛΗ ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΑΡΑΛΛΑΞ (PARALLAX VIEW) του Άλαν Πάκουλα, με τους Γουόρεν Μπίτι και Πόλα Πρέντις, ΗΠΑ, 1974, έγχρωμη, 102′
31/7 Η ΓΥΝΑΙΚΑ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ (PHANTOM LADY) του Ρόμπερτ Σιόντμακ, με τους Φρανσό Τον και Έλα Ρέινς, ΗΠΑ, 1944, ασπρόμαυρη, 87′
7/8 ΑΝΘΡΩΠΟΚΥΝΗΓΗΤΟ (ΜΑRATHON MAN) του Τζον Σλέσιντζερ, με τους Ντάστιν Χόφμαν και Λόρενς Ολίβιε, ΗΠΑ, 1976, έγχρωμη, Χρυσή Σφαίρα ΄Β ανδρικού ρόλου
14/8 ΚΑΥΤΗ ΠΕΤΡΑ (ΤΗΕ ΗΟΤ ΡΟCK) του Πίτερ Γέιτς, με τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Τζορτζ Σίγκαλ, ΗΠΑ, 1972, έγχρωμη, 101′, Υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερου Μοντάζ
Βυθιστείτε στην παραισθητική μαγεία των ταινιών.»
ΔΕΚΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΕΤΕ ΤΟΝ «ΣΚΟΡΠΙΟ»
Εξάλλου, 10 λόγοι για να μη χάσετε τον Σκορπιό είναι:
- Για τους εκπληκτικούς ρόλους των πρωταγωνιστών Μπαρτ Λάνκαστερ και Αλέν Ντελόν καθώς και του σπουδαίου Πολ Σκόφιλντ.
- Γιατί η ταινία γυρίστηκε σε άλλη μια περίοδο όξυνσης του Ψυχρού Πολέμου με τα θέματα του Βιετνάμ, της δεύτερης μεγάλης οικονομικής κρίσης αλλά και των αδέσμευτων δράσεων μυστικών πρακτόρων και την αρχή της τρομοκρατίας.
- Για την εξαιρετική δημιουργία ενός κλίματος που ελάχιστες ταινίες της εποχής απέδωσαν, μια αίσθηση καχυποψίας, αλλαγής ταυτότητας και απόκρυψης.
- Γιατί στην ταινία βλέπουμε την ανάπτυξη της τεχνολογίας στις κατασκοπικές ιστορίες, όχι βέβαια με τις τζεϊμσμποντικές υπερβολές των γκάτζετ αλλά με πιο αληθοφανή τρόπο.
- Γιατί η ταινία είναι μια εφ’όλης της ύλης αναφορά σε κινηματογραφικά είδη: Κατασκοπική δημιουργία, κοσμοπολίτικη περιπέτεια, φιλμ νουάρ, υπαρξιακό δράμα.
- Γιατί η αναφορά στο προσωνύμιο Σκορπιός παραπέμπει και στο γνωστό ανέκδοτο με τον σκορπιό που, προκειμένου να καταστρέψει τον άλλον, καταστρέφει ταυτόχρονα και την ύπαρξή του.
- Για την προσπάθεια του Γουίνερ να μη γυρίσει μια ακόμα ψυχροπολεμική πορνογραφία αλλά να εισάγει όσο το δυνατότερο, δεδομένων και των εμπορικών προδιαγραφών της ταινίας, ένα στοιχείο πολιτικού στοχασμού.
- Γιατί η ταινία σκύβει μελαγχολικά, έγκαιρα και προφητικά πάνω στο τέλος της ιστορίας, της γεωγραφίας, της φιλίας, αλλά και του έρωτα που, όπως τα στερεότυπα του φιλμ νουάρ, αξιοποιείται ως απάτη και παγίδα.
- Γιατί βαθμιαία βλέπουμε κάτι πολύ σημαντικό, ότι οι βασικοί ήρωες αποκόπτουν συνεχώς από τις πραγματικές τους προθέσεις, να είναι δηλαδή καλοί επαγγελματίες και να υπηρετούν την πατρίδα, αλλά μεταφέρονται σε ένα προσωπικό παιχνίδι, αποκομμένο από κάθε ιδεολογία.
- Γιατί σε τρίτο επίπεδο, η ταινία πρώιμα βάζει πολλά καύτα ερωτήματα: Τι είναι πατρίδα, τι είναι ιδεολογία, τι είναι υπηρεσία σε κάποιες αρχές, και πόσο αυτά θα δικαιωθούν στο μέλλον.
Υ.Γ. Τη Δευτέρα 3 Ιουλίου στις 22.00 η Κινηματογραφική Λέσχη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 και το ΚΕΜΕΣ προβάλλουν στα πλαίσια του ίδιου αφιερώματος το θρίλερ του Άλφρεντ Χίτσκοκ Τηλεφωνήσατε ασφάλεια αμέσου δράσεως (1954).