Σύμφωνα με τελευταία στοιχεία πάνω από 19.400 καταγεγραμμένα άτομα διαμένουν σε εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες μέσα και έξω από το hotspot το οποίο έχει επίσημη χωρητικότητα για 2.840 άτομα.
Μέλη της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) συνομίλησαν το τελευταίο διάστημα με πρόσφυγες που διαμένουν μέσα και έξω από το hotspot. Η κατάσταση εκεί καθρεφτίζει μία εφιαλτική συνθήκη που ισοπεδώνει κάθε έννοια αξιοπρέπειας και πολιτισμού καταδεικνύοντας ένα σοβαρά ανεπαρκές σύστημα υποδοχής και τις καταστροφικές συνέπειες της υπάρχουσας πολιτικής των ευρωπαϊκών κρατών για το άσυλο. Οι εικόνες εξαθλίωσης και οι σοκαριστικές μαρτυρίες που σχεδόν καθημερινά κάνουν το γύρω του κόσμου μέσω διεθνών ΜΜΕ, καθώς και ο σοβαρός αντίκτυπος στην ψυχική και σωματική υγεία των χιλιάδων ευάλωτων προσφύγων, τείνουν πλέον να γίνουν μία αποδεκτή «κανονικότητα». Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών έχουν επιβεβαιωθεί επτά θάνατοι στην Μόρια συμπεριλαμβανομένου και ενός βρέφους.
Σε πολλά από τα κοντέινερ μέσα στο hotspot ζουν στοιβαγμένα πολύ περισσότερα άτομα από ό,τι η χωρητικότητα τους, προκειμένου να μην αναγκαστούν να ζήσουν σε σκηνή. «Ήμαστε 15 μέσα στο κοντέινερ με 10 κρεβάτια. Μερικοί κοιμούνται χρησιμοποιώντας τις κουβέρτες τους για στρώμα. Κάποιοι μοιράζονται ένα κρεβάτι. [Ενώ υπάρχει θέρμανση] επειδή κόβεται το ηλεκτρικό ρεύμα συχνά, είναι αδύνατο να ζεσταθεί ο χώρος. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζούμε είναι άθλιες», λέει ένας άνδρας θύμα βασανιστηρίων από το Κονγκό που ζει μέσα στη Μόρια. «Δεν ξέρω πως μπορώ να ζήσω σε αυτό το μέρος με το νεογέννητο μωρό μου. Πως μπορούμε και οι δύο να αντέξουμε το κρύο και τις συνθήκες που επικρατούν;» μας είπε σχεδόν τρομοκρατημένη μία Αφγανή γυναίκα που είχε γεννήσει λίγες μέρες πριν μιλήσει με την RSA και ζούσε μέσα σε μία σκηνή στον «ελαιώνα» περιμετρικά του hotspot, όπου η κατάσταση είναι για μία φορά ακόμη εκτός ελέγχου.
H περαιτέρω επέκταση του άτυπου καταυλισμού από την αριστερή πλευρά στο λόφο έξω από το hotspot είναι χαρακτηριστική του σοβαρού υπερπληθυσμού. Υπολογίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των προσφύγων ζουν περιμετρικά από το hotspot της Μόριας μέσα σε σκηνές και αυτοσχέδια παραπήγματα. Πολλοί από τους νεοαφιχθέντες δεν λαμβάνουν πλέον ούτε καν μία σκηνή. Πρέπει να αγοράσουν οι ίδιοι μία σκηνή ή να φτιάξουν κάποιο παράπηγμα με υλικά τα οποία βρίσκουν στα σκουπίδια και στη γύρω περιοχή. Πρέπει επίσης οι ίδιοι να αναζητήσουν τρόπο για να προστατεύσουν τις σκηνές και τα πρόχειρα καταλύματα τους από τις καιρικές συνθήκες.
O Ναίμ Μοχαμαντί, φαρσόφωνος διερμηνέας της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο που παρέχει καθημερινά τις υπηρεσίες του στο Βοστάνειο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης, αναφέρει: «Το νοσοκομείο γεμίζει κάθε μέρα με παιδιά προσφύγων που λόγω των συνθηκών και της έκθεσης τους στο κρύο και την βροχή έχουν βήχα, πυρετό και εντερικά προβλήματα».
Επίσης, χιλιάδες παιδιά πρόσφυγες είναι εκτεθειμένα σε άθλιες συνθήκες και κινδύνους. Άλυτο παραμένει και το θέμα της εκπαίδευσης καθώς κανένα από τα παιδιά σχολικής ηλικίας που διαμένουν στην Μόρια δεν έχει πρόσβαση σε σχολείο τυπικής εκπαίδευσης.
Παράλληλα, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι πρακτικές αυθαίρετης κράτησης όπως επίσης το γεγονός ότι λόγω του υπερπληθυσμού, η νομική στήριξη και παρέμβαση είναι ουσιαστικά εφικτή για έναν πολύ μικρό αριθμό αιτούντων άσυλο, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άλλοι να κινδυνεύουν με απόρριψη του αιτήματος τους, πιθανή κράτηση και απέλαση. Ο πρόσφατος Νόμος για το άσυλο (Νόμος 4636/2019), ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή από τον Ιανουάριο έχει πολλαπλώς επικριθεί για την έλλειψη δικονομικών διαδικαστικών εγγυήσεων στις διαδικασίες ασύλουαπό τις οργανώσεις και φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες οφείλουν να καταγράψουν το αίτημα τους στην Υπηρεσία Ασύλου εντός αποκλειστικής προθεσμίας επτά ημερών διαφορετικά η σχετική βούληση τους αρχειοθετείται. Οι ολιγοήμερες προθεσμίες ήδη έχουν οδηγήσει σε απόρριψη νεοεισερχομένων αιτούντων άσυλο μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων χωρίς ουσιαστική εξέταση των υποθέσεων τους και με αδυναμία παροχής νομικής συνδρομής χωρίς την οποία το δικαίωμα προσφυγής ουσιαστικά ακυρώνεται.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και η PRO ASYL επαναλαμβάνουν το αίτημα εφαρμογής ενός ευρέως προγράμματος μετεγκατάστασης από την Ελλάδα: τα hotspots πρέπει να κλείσουν. Οι αιτούντες άσυλο πρέπει να μεταφερθούν στην ενδοχώρα σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαμονής έως την μεταφορά τους σε άλλα κράτη της ΕΕ. Λόγω της επισφαλούς κατάστασης υποδοχής στην ενδοχώρα, πρέπει να γίνει ό, τι είναι δυνατόν με ευρωπαϊκή στήριξη για να εξασφαλιστεί η ύπαρξη αξιοπρεπών συνθηκών εκεί.
Οι δύο οργανώσεις καλούν επίσης την ελληνική κυβέρνηση να εγκαταλείψει τα πρόσφατα εξαγγελθέντα μέτρα για δημιουργία κλειστών κέντρων με χωρητικότητα χιλιάδων ατόμων και εκτεταμένης κράτησης, η οποία θα παραβιάζει κατάφωρα τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών και θα εντείνει ξενοφοβικές αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες, αντιδράσεις οι οποίες έχουν δημιουργηθεί σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της τοξικής επίδρασης της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στις τοπικές κοινότητες.
Η RSA και η PRO ASYL ζητούν τέλος, να παύσει η συστηματική υπονόμευση της οικογενειακής επανένωσης των αιτούντων άσυλο με συγγενείς τους στη Γερμανία. Η Γερμανία συστηματικά απορρίπτει τις σχετικές αιτήσεις από την Ελλάδα με την επίκληση της λήξης της προβλεπόμενης προθεσμίας. Στις καταστροφικές συνθήκες διαβίωσης στα ελληνικά hotspots, δεν υπάρχει κανόνας δικαίου. Οι γονείς και τα παιδιά έχουν ελάχιστες πιθανότητες να ασκήσουν το δικαίωμά τους για οικογενειακή επανένωση.