Αφιέρωμα 2012: Ίδρυση της Φεντερασιόν (1909)

 

του Γιάννη Γκλαρνέτατζη

Πριν τη νεοτουρκική επανάσταση η όποια συνδικαλιστική δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη (και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία γενικότερα) ήταν εντελώς σποραδική, ενώ ο σοσιαλισμός ήταν μια έννοια ελάχιστα γνωστή και μόνο σε μερικούς διανοούμενους. Ένα χρόνο μετά, μ’ αφορμή τους εορτασμούς για την πρώτη επέτειο της επανάστασης ιδρύθηκε η Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης, που έχει καταγραφεί στην ιστορία με τ’ όνομά της στα λαντίνο (ισπανοεβραϊκά).

 

Η έκρηξη της νεοτουρκικής επανάστασης και η επαναφορά του Συντάγματος του 1876, έδωσε την ευκαιρία να εκδηλωθεί κι η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια της εργατικής τάξης, κυρίως στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη. «Οι απεργοί κυριαρχούν στην πόλη», έγραφε ο Γάλλος πρόξενος το καλοκαίρι του 1908.[1] Τον Σεπτέμβριο έρχεται στη Θεσσαλονίκη ο Αβραάμ Μπεναρόγια (δάσκαλος από το Βιντίν της Βουλγαρίας) που πιάνει δουλειά ως τυπογράφος και σύντομα οργανώνει την πρώτη Εργατική Λέσχη με μέλη Ισραηλίτες. Στην πόλη δρούσε επίσης και ολιγομελής ομάδα Βούλγαρων σοσιαλιστών που αναπαρήγαγαν τις διασπάσεις του Βουλγαρικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος. Στη διάρκεια της αντεπανάστασης του Απριλίου 1909 ο μεν Μπεναρόγια κι άλλα μέλη της λέσχης συμμετέχουν στον Στρατό Δράσης που κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη κι ανέτρεψε τον Αμπντούλ Χαμίτ Β΄, ενώ το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο της πόλης μένει τελείως ουδέτερο στη σύγκρουση μεταξύ Νεότουρκων και σουλτάνου. Παράλληλα, η Εργατική Λέσχη μετεξελίσσεται στον Εργατικό Σύνδεσμο Θεσσαλονίκης (Ασοσιασιόν Οβραδέρα ντε Σαλονίκα) και διοργανώνει τον πρώτο εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη, αλλά και σ’ ολόκληρη την αυτοκρατορία.[2]

 

Η πρωτοφανής εκδήλωση κι η μεγάλη επιτυχία της αυξάνουν το κύρος του Συνδέσμου προς τον οποία στρέφονται τα μέλη των διαφόρων αλληλοβοηθητικών ταμείων που είχαν ήδη δημιουργηθεί. Στο μεγαλύτερο, μάλιστα, των καπνεργατών γίνεται μια πρώτη αντιπαράθεση, καθώς ο πρόεδρος του (που είχε τοποθετηθεί από τη Λέσχη των Φίλων) ήταν καπνέμπορος! Οι σοσιαλιστές τον ανατρέπουν κερδίζοντας έτσι μια εύκολη νίκη.[3] Όμως οι επιτυχίες τους προκαλούν και τον φόβο της νέας εξουσίας. Οι Νεότουρκοι, που το προηγούμενο καλοκαίρι –όταν αγωνίζονταν εναντίον του σουλτάνου– υποστήριζαν τις απεργίες, τώρα –που έχουν εδραιωθεί– στρέφονται εναντίον του συνδικαλισμού και του σοσιαλιστικού κινήματος. Ετοιμάζουν τους αντεργατικούς νόμους του Φερίτ πασά που επιδιώκουν να θέσουν τα συνδικάτα υπό κυβερνητικό έλεγχο ενώ απαγορεύουν την απεργία στους δημοσίους υπαλλήλους και τους εργαζόμενους των κοινωφελών υπηρεσιών και όσων εταιριών σχετίζονται άμεσα με το δημόσιο (όπως η Regie, το κρατικό μονοπώλιο καπνού που εξυπηρετούσε το οθωμανικό δημόσιο χρέος και απασχολούσε χιλιάδες καπνεργάτες).[4]

 

Απέναντι σ’ αυτά τα μέτρα σημειώνονται εργατικές συγκεντρώσεις σε διάφορες πόλεις με τη μεγαλύτερη στη Θεσσαλονίκη, όπου έξι χιλιάδες εργάτες διαδηλώνουν στις ισραηλιτικές συνοικίες του λιμανιού και της αγοράς. Βέβαια, υπάρχει ένας βαθμός ιδεολογικής σύγχυσης μεταξύ των διαδηλωτών όπως μας πληροφορεί η γαλλόφωνη «Progrès» (20.6.1909), «τα συνθήματα “Ζήτω το διεθνές εργατικό κόμμα” διαδέχονται τις ζητωκραυγές για τον Σουλτάνο, τα “Ζήτω το προλεταριάτο” με τα “Ζήτω το Σύνταγμα”, και αυτό σε πέντε  ή εξ γλώσσες που την εποχή αυτή ομιλεί ο λαός της πόλης».[5] Αυτή η στάση προκαλεί την απαξίωση της συγκέντρωσης εκ μέρους των ορθόδοξων μαρξιστών του Σοσιαλδημοκρατικού Κέντρου. Όπως σημειώνει ο Στέφανος Παπαδόπουλος (μέλους του Σοσιαλδημοκρατικού Κέντρου Κωνσταντινούπολης που κι αυτό τάσσονταν με την πλευρά των Βούλγαρων Στενών): «Κατά το συλλαλητήριον πάλιν που διοργανώθηκε στα 1909 στην πλατεία Σελιμιέ, ο Τούρκος ρήτορας εφώναξε “Ζήτω ο πατισάχ” και γελάσαμε με τα κωμικά αυτά».[6] Παρ’ όλη, όμως, τη σύγχυση (και τις ειρωνείες των Στενών), οι διαδηλώσεις είχαν ως αποτέλεσμα τη μερική υποχώρηση της κυβέρνησης που υποσχέθηκε να περιορίσει κάπως την απαγόρευση του δικαιώματος της απεργίας.[7]

 

Η εξαιρετική επιτυχία δυο απανωτών μαζικών εκδηλώσεων ενθαρρύνει τους σοσιαλιστές της Θεσσαλονίκης να προχωρήσουν σε μια προκλητική –μπορούμε να πούμε– ενέργεια. Ας ακούσουμε την περιγραφή του ίδιου του Μπεναρόγια: «Εν τω μεταξύ επλησίαζε η πρώτη επέτειος της Νεοτουρκικής επαναστάσεως. Το Νεοτουρκικόν κομιτάτον προπαρασκευάζετο  διά τον πανηγυρικόν εορτασμόν της. Προς όλας τας διευθύνσεις εστέλλοντο προσκλήσεις διά την συμμετοχήν των εις τον εορτασμόν αυτής. Το πανίσχυρον κομιτάτον διέταζεν. Αλλ’ η μικρά “σοσιαλιστική” Λέσχη είχε διαφορετικήν γνώμην. Και ετόλμησεν να την διατυπώση. “Η επανάστασις θα εορτασθή από τους εργάτας χωριστά”. Η έκπληξις υπήρξε μεγάλη και γενική. Εις μάτην το κομιτάτον έστελλεν απεσταλμένους προς την Ισραηλιτικήν Εργατικήν Λέσχην. Ο Μπεναρόγιας, ο ισραηλίτης τυπογράφος, και οι μετ’ αυτού δεν ηννόουν να λάβουν μέρος εις την νεοτουρκικήν επίσημον παρέλασιν. Επειδή αι απειλαί δεν έσχον κανέν αποτέλεσμα, το κομιτάτον απεφάσισε να αφίση τους εργάτας να κάμουν ιδικήν των παρέλασιν. Η Εργατική Λέσχη εκάλεσε πράγματι τας επιτροπάς των αλληλοβοηθητικών σωματείων: το διεθνές του Μονοπωλίου Καπνού (ρεζή), των σιδηροδρομικών, των Ισραηλιτών καπνεργατών, των Βουλγάρων και Ισραηλιτών τυπογράφων, των Ελλήνων αρτεργατών, και οργανώνει την “εργατικήν παρέλασιν” ήτις υπήρξε ογκωδεστάτη και μεγαλειώδης, ίση σχεδόν προς την επίσημον του κομιτάτου. Προκήρυξις τυπωμένη εις τέσσαρας γλώσσας (τουρκικήν, ελληνικήν, βουλγαρικήν και ισπανο-εβραϊκήν), εμοιράσθη δωρεάν εις τρεις χιλιάδες αντίτυπα. Το “μανιφέστο” αυτό ήτο μία σοσιαλιστική διακήρυξις, διά της οποίας ανηγγέλετο η μετατροπή της Ισραηλιτικής Εργατικής Λέσχης εις ισραηλιτικόν τμήμα της υπό ίδρυσιν Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας, εκαλούντο δε και οι λοιποί σοσιαλισταί, Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι κλπ όπως ιδρύσουν και ούτοι τα τμήματά των».[8]

 

Η επιτυχία της πρόκλησης έχει άμεσα αποτελέσματα. Την επομένη του εορτασμού της πρώτης επετείου της νεοτουρκικής επανάστασης, στις 24.7.1909, ενώνονται ο Σοσιαλιστικός Εργατικός Σύνδεσμος (Ισραηλιτική Εργατική Λέσχη) με το βουλγαρικό Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο, δημιουργώντας τη Φεντερασιόν.[9] Αν και πολύ σύντομα η πλειοψηφία των προερχόμενων από το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο θα αποχωρήσει θα υπάρξουν κάποιοι εξαρχικοί που θα παραμείνουν στην οργάνωση, ενώ θα έχουμε και προσχωρήσεις. Πριν κλείσει ένα μήνα ζωής η νέα οργάνωση αποκτά κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο καθώς ο, εκλεγμένος με το Λαϊκό Ομοσπονδιακό Κόμμα του Γ. Σαντάνσκυ, Ντιμιτάρ Βλάχωφ γίνεται μέλος της[10], ενώ ταυτόχρονα θα καταφέρει να βγάλει και δική της εφημερίδα, αρχικά πάλι σε τέσσερις γλώσσες: Χορνάλ ντε λαβοραδόρ, Ραμπότσιντσκι βέστνικ, Εφημερίς του εργάτου, Αμελέ γκαζετεζί.[11]

 

Έτσι ξεκινάει η θρυλική ιστορία της Φεντερασιόν που αν και σύντομη (ούτε καν μια δεκαετία ζωής δεν συμπλήρωσε), άφησε έντονα τα σημάδια της στα Βαλκάνια, αφού η ίδια αποτέλεσε τον άξονα της δημιουργίας του ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ), ενώ στελέχη της που έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη λόγω της εθνικής ομογενοποίησης που ακολούθησε τους Βαλκανικούς και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα αριστερά κόμματα κι οργανώσεις της Βουλγαρίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Τουρκίας.[12]

 

Παραπομπές:

[1] Mark Mazower, Salonica City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews 1430-1950, Harper, Λονδίνο 2004, σ. 287· βλ. και χτεσινό σημείωμα του Αφιερώματος 2012: http://www.alterthess.gr/content/afieroma-2012-giassassin-xoyrriet-ksespa-i-neotoyrkiki-epanastasi-1908.

[2] http://www.alterthess.gr/content/i-proti-ergatiki-protomagia-stin-othomaniki-aytokratoria.

[3] Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, 7η έκδ., Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972, σ. 241.

[4] Κωστής Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, 3η έκδ., Καστανιώτης, Αθήνα 1988, σ. 342.

[5] Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης…, ό.π., σ. 343.

[6] Γ. Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, ό.π., σ. 254.

[7] Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης…, ό.π., σ. 343.

[8] Γ. Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, ό.π., σ. 240.

[9] Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης…, ό.π., σ. 343· Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1875-1920), Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 151.

[10] Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης…, ό.π., σ. 345.

[11] Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης…, ό.π., σ. 350· M. Mazower, Salonica City of Ghosts…, ό.π., σ. 288.

[12] Γ. Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, ό.π., σ. 242-243· M. Mazower, Salonica City of Ghosts…, ό.π., σ. 290.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Τετραήμερο φεστιβάλ πολιτιστικών εκδηλώσεων στο παλιό εργοστάσιο του FIX

Ζητά αλλαγές του νόμου για τα ΑΕΙ η ΔΗΜΑΡ